Güzellik, Korku, Kötülük, İktidar ve Hakikat Üzerine
Medusa ve Günümüz
Bugün Medusa başlarına baktığımızda Mitolojik anlamda yılan oklarıyla insanları öldüren, bakışları ile donduran bir Medusa görmüyoruz. Eğer sanatsal gelişim Medusa’nın ilk halini, güzel kadın halini, kötülüğünün kendi iradesinden kaynaklanmadığını ön plana çıkartıyorsa; Caravaggio, Rubens gibi hakikati görmemiz için yeni bir pencere açmaya çalışıyorsa o zaman Medusa güzellik ve korkutucu hakikatle anılıyor demektir. Eril cinselliğin, sınıfsal gerçekliğin ve bunlardan doğan kötülüğün hakikati…
Caravaggio’nun, Rondanini’nin, Bernini’nin izini devam ettirirsek; Medusa resimleri, portreleri, heykelleri bugün neoliberal vahşi dünya içinde güzelliği, kadın erkek eşitliğini simgelemeye; insanların kendileri için kurdukları yanılsamalı eril dünyayı, sanal kimliklerini yok etme imkanını hatırlatmaya aday.
Bugün Medusa insanlara sadece bir ayna sunmakla kalmıyor, derini görmemiz için mikroskop görevi de üstleniyor. Hatta kafaya dolanan yılanlarıyla, düşünme yetilerini hapseden; hayatın anlamı açısından hiçbir değeri olmayan ihtiraslar, egoları ortadan kaldırarak özgürleştirici bir role aday.
Medusa günümüzde eril dünyayı görmeyi sağlayacak bir anlam katmanı daha kazanmaktadır. Toplum içindeki mağduriyetlerin kaldırılması ve eşit statü talebini, kadının akıttığı kan damlasından uçan at ve altın kılıç yaratma gücünü, doğurma gücünü, dişil dünyayı simgeliyor. Bu muhtemelen Medusa’nın insanileşme sürecinin nihai aşamasına girdiğimizi gösteriyor bize.
Medusa’nın Kahkahası
Medusa söylencesi Helen Cixous’un ünlü Medusa’nın Gülüşü isimli denemesiyle tamamıyle biçim değiştirir. Korku yayan kötü kadın Medusa, gülen neşe yayan Medusa’ya dönüşür. Artık kadınlığın negatif anlatıları üzerinden yeniden bir anlatı modeli[i]” oluşturulmaktadır: Öldürmek için peşlerinden koşan Perseuslar’dan korkmayan, onlara dönerek kahkaha atan Medusalar… Perseus’a kahramanlık payesi çıkartan ilk çağ Medusa söylencesi karşıtına dönüşür[ii], iktidara başkaldıran kadını ve insanı temsil eder.
Ama dönüşüm bununla sınırlı değildir. Medusa, kadınların başta eril dili/söylemi olmak üzere uygarlıkta erkek kültürü adına ne varsa hepsine karşı açılmış bir savaşın simgesi olmaya adaydır. Helen Cixous ünlü manifestosunda bir Medusa olarak bağırmaktadır:
Erkek en büyük suçunu kadına karşı işlemiştir. Artık güzellik yasak olmayacak. Ölüme kafa tutun, yıkın eril dil dünyasını, yazın; yazarak öngörülemeyeni kurun. Kadın kadını yazmalıdır. Yazmak, kadının tarih sahnesine sahneye yıkıcı bir etkiyle girişini de imleyecektir. Dişil bir metin her zaman yıkıcıdır, volkaniktir. Kadın kendi karşı Logos’unu yaratacaktır. “İçten bir kahkaha patlatmak için her şeyi ezip geçmesi gerekecektir.[iii]”
Garbati Medusa’sı
Hatta “Perseus’un Başı ve Medusa” heykelinde heykeltraş Garbati[iv], söylenceyi tam tersine çevirmiş ve Perseus’un kesik başını Medusa’nın eline vermiştir. Medusa söylencenin mağdurluğundan, kahramanlığına dönüşmüş; böylece yaklaşık 27 asırdır süren Perseus’un haksızlık üzerine kurulu kahramanlığına sona ermiştir.
Her ne kadar Garbati Medusa’sının intikamcı bakışı tersine çevirdiği, suçlunun sadece başı kesilen Perseus olmadığı yönünde eleştiriler yöneltilse de, Perseus portresinin bu heykelde “eril” egemenliği temsil ettiği unutulmamalıdır. Medusa yüzündeki öfkeyi şiddeti savunan değil, şiddeti karşılayan bir denge unsuru olarak değerlendirmek daha doğru olacaktır. En azından şiddete karşı kendini korumaya muktedir kızgın Medusa olarak karşımızdadır. Heykel 2017 yılında ortaya çıkan Me Too hareketine adanmıştır[v]. Harvey Weinstein’ın yargılandığı New York Bölge Ceza Mahkemesi’nin karşısında sergilenmesine ise bir sanat eserini bir hareketin ikonu olarak anılmasına neden olmuş, Medusa’yı pratik mücadelenin de içine sokmuştu[vi].
Feminist Hareketin Karşı-İkonu Olarak Medusa
Cixous’un 1975’deki yorumu ile Garbati’nin 2007 tarihli heykeli birlikte değerlendirildiğinde; Medusa söylencesi gelişiminde ve yorumlarında artık yeni bir sıçrama noktasına gelindiği söylenebilir. Medusa bambaşka bir role soyunmaktadır. Artık kesilen sadece erkek başı değil, eril dildir. Korkmayan, korkutmayan statükoyu, binlerce yıllık eril dünyayı yıkmaya, onun ikonlarını yerle bir etmeye, yükselen feminist hareketin karşı-ikonu olmaya adaydır. Medusa bu yeni haliyle kendini bir anda Me-Too hareketinin ortasında bulmuştur.
Aslında Medusa söylemi feminist hareketin karşı-ikonu[vii] olarak öncelikle görsel[viii] ve sanatsal dünyada; sergi[ix], müze, sinema[x], tiyatro[xi], resim, grafik gibi görsel sanatlar, heykel gibi plastik sanatlar dahil sanatın her alanında, kadın etkinliklerinde sanat ve pratik etkinlik objesi veya ismi olarak uzun süredir yer almaktaydı[xii]. Medusa’nın ikon kırıcı olarak sanatsal alanda boy göstermesi ve sanatsal üretimin merkezine yerleşmesi 2700 yıllık dönüşümünün birikimini, gücünü kadının emrine vermekteydi.
Medusa günümüzde dünyayı yaşanır hale getirme göreviyle düşünce ve sanat alanlarında, eril iktidara karşı önemli bir karşı-ikon haline gelmektedir, yavaş yavaş kadın yürüyüşlerinde boy göstermektedir.
 |  |
Kadın yürüyüşlerinde Medusa [xiii]
Türkiye’de Medusa söylencesi ya bazı benzerlikler barındıran Şahmeran söylencesinin gölgesinde kalmış görünür[xiv] ya da esaslı yönler açısından klasik söylenceye uygun olarak ele alınır. Necla Rüzgar’ın “Çok Kalpli Varlık” sergisinde yer alan Medusa başı ise antik söylemin karşısında durur[xv]. Rüzgar kendi bakış açısını“Onları sergilemek, Medusa’nın izlenebilir, bakılabilir olmasını sağlıyor, böylece üzerindeki lanet kalkıyor.” şeklinde açıklıyor[xvi]. Yine korkutma özelliği olmayan, kendisi korkan Medusa resmi örneği olarak Özlem Ünel’in resmi dikkat çekiyor[xvii]. Güzel bir sergi örneği için ise Şahika Ercümen tarafından Yerebatan Sarnıcı’nda düzenlenen gösteriden bahsedebiliriz[xviii].
Medusa’nın sanat alanından taşarak feminist hareket alanlarına da girmesi, bize hem feminist hareket içinde hem de genel olarak kadın hareketleri içine kendini özgür ve eşit olarak ifade etmek isteyen kadınların bu karşı-ideolojik birikimden giderek daha fazla yararlanacağının işaretini vermektedir. “Medusa baştan çıkarıcı, dehşet verici, şakacı avatar ve isyancı kimliğiyle kendisini seçenlere hizmet vermeye her zaman hazırdır[xix].”
Yazının tamamını okumak isteyenler ►►→ Haluk İnanıcı, Bahtsız Medusa’dan, Me Too’nun Kahramanı Medusa’ya, Birikim Dergisi, Sayı:417, Ocak 2024
[i]Coruk, s.200.
[ii] Hélène Cixous, Çeviren:Ali Toprak, Medusa’nın Kahkahaları (1975), https://www.bpwankara.org/cms-uploads/bpw-bilgi-bankasi-guzin-yamaner-sandik.pdf; ayrıca bkz.: Esra Başak Aydınalp, İçeri’nin Dışarısı ve Kabuk’un İçerisi – Hélène Cixous ile Zeynep Kaçar’da Karşılaştırmalı Bir Dişil Yazı ve Yapısöküm Okuması, s.30. https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/7DE224DABDE847F796B9FC154860F967
[iii] Paragraf, Cixous, age.’den derlendi; ayrıca bkz.: Esra Başak Aydınalp, Hélène Cıxous’ta Dişil Yazı: “Oıdıpus’un Adıyasaklanmış Bedenın Şarkısı” Ve “Dora’nın Portresı” Adlı Eserlerinin Yapısökümü, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1017303
[iv] https://www.lucianogarbati.com/medusa
[v]https://kayiprihtim.com/haberler/sanat/metoo-hareketi-medusa-heykeli-tartisma/
[vi] https://www.huffingtonpost.fr/international/video/avec-cette-statue-metoo-revisite-le-mythe-de-medusa_171659.html
[vii] https://www.caminteresse.fr/culture/mythologie-grecque-meduse-un-monstre-antique-devenu-icone-feministe-11189797/
[viii] https://www.deviantart.com/tag/medusa
[ix] https://www.radiofrance.fr/franceculture/meduse-le-regard-societal-de-la-figure-mythologique-dans-les-arts-depuis-vingt-sept-siecles-6999089
[x] https://www.imdb.com/title/tt13846494/ , https://toutelaculture.com/cinema/a-laffiche/medusa-un-film-qui-vous-meduse/
[xi] https://theatredeliege.be/evenement/meduse-s-2/ , https://www.wolubilis.be/a-voir/meduse-s/ https://lapointe.be/2022/11/11/meduse-s/
[xii] https://www.francetvinfo.fr/culture/arts-expos/meduse-figure-tragique-de-la-mythologie-grecque-devenue-un-symbole-de-metoo-s-expose-au-musee-des-beaux-arts-de-caen_5899937.html
[xiii] https://listelist.com/kadin-yuruyusu-womens-march/ https://informburo.kz/novosti/v-almaty-8-marta-prosyol-miting-za-prava-zenshhin
[xiv] Ceren Değirmenci, https://openaccess.hacettepe.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11655/7938/CerenDegirmenciTez.pdf?sequence=1
[xv] https://galerinev.art/tr/cok-kalpli-varlik
[xvi] https://www.gazetebilkent.com/kultur-sanat/765/yer-bulamamislar-icin-bir-ses-necla-ruzgar/
[xvii] https://www.artmajeur.com/unel/tr/artworks/1932697/medusa
[xviii] https://kultur.istanbul/sahika-ercumen-ile-medusanin-izini-surmeye-hazir-olun/
[xix]Alexis Merle du Bourg, https://www.actu-culture.com/le-musee-des-beaux-arts-de-caen-sous-le-signe-de-meduse/